Ο Μετσοβίτης νεομάρτυς Νικόλαος στη συνείδηση συγχρόνων ιεραρχώνΤου ΜΙΧ. Γ. ΤΡΙΤΟΥ, Αναπλ. Καθηγητή Α.Π.Θ.
17 Μαΐου γιορτάζει ο σεπτός πολιούχος της ιστορικής πόλεως του Μετσόβου νεομάρτυς Νικόλαος, ο οποίος στις 17 Μαΐου του 1617 μαρτύρησε πάνω στη φωτιά στην κεντρική αγορά των Τρικάλων για την Ορθοδοξία και το Γένος.
Για τη ζωή, το μαρτύριο και τα θαύματα του νεομάρτυρος έχουν γράψει αρκετοί παλιότεροι και νεώτεροι συγγραφείς. Θα αναφέρουμε μερικές αντιπροσωπευτικές κρίσεις συγχρόνων ιεραρχών και πνευματικών ανθρώπων, οι οποίοι βλέπουν από διάφορες οπτικές γωνίες την ενδιαφέρουσα μορφή του ταπεινού εκ Μετσόβου νεομάρτυρος….
Ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σεραφείμ έγραψε: «…ο Μετσοβίτης νεομάρτυρας Νικόλαος υπήρξεν εν άξιον ηπειρωτικόν τέκνον, ολοκαύτωμα εις τον βωμόν των εθνικοθρησκευτικών μας παραδόσεων και δικαίως εισήλθεν εις την χορείαν των Αγίων της Πίστεώς μας…».
Ο πρώην Μητροπολίτης Πειραιώς Καλλίνικος γράφει μεταξύ άλλων και τα εξής: «…ευλαβούμαι πολύ τον Άγιο Νικόλαο τον εκ Μετσόβου και είμαι μάρτυς της θαυμαστής ευωδίας της φυλασσομένης εις Μετέωρα Αγίας Κάρας Του...».
Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Δημητριάδος Χριστόδουλος και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών έγραψε για τον Άγιο: «Καράς μοναχός εις την Ιεράν Μονήν Βαρλαάμ τω 1961, ιδιαιτέρως ευλαβούμαι τον Νεομάρτυρα Νικόλαον, γενόμενος μάρτυς της χάριτός Του εκφραζομένης διά της αρρήτου ευωδίας, η οποία εκχύνεται εκ της Τιμίας Κάρας του, την οποίαν ηυτύχησα, μετά των άλλων συμμοναστών μου, να ανασύρω όπισθεν βιβλιοθήκης κατά γης».
Ο Μητροπολίτης Κερκύρας και Παξών Πολύκαρπος είχε γράψει και αυτός τα εξής για τον άγιό μας: «…Ιδιαιτέρως ευλαβούμαι τον Μετσοβίτην Άγιον Νικόλαον και είχον την ευλογίαν εκ του σύνεγγυς να ιερουργήσω και εις τα Τρίκαλα και εις Μετέωρα με την μυρόβλητον τιμίαν Του Κάραν επί της Αγίας Τραπέζης…».
Ο αείμνηστος Ευάγγελος Αβέρωφ – Τοσίτσας στο τελευταίο του βιβλίο «Με λογισμό και μ’ όνειρο», Αθήνα 1991, γράφει για τον άγιο Νικόλαο: «…Το αμπέλι που είχα αγοράσει ήταν το αμπέλι του Αγίου Νικολάου του εκ Μετσόβου, του ταπεινού αυτού αγωγιάτη που ζούσε πουλώντας καλοδιαλεγμένο δαδί από καρδιά πεύκου, ρόμπολου ή και κέδρου, ταξιδεύοντας συχνά στα Τρίκαλα και σε άλλα γύρω μέρη. Του Νεομάρτυρα Αγίου που το 1617 αρνήθηκε να αλλάξει την πίστη του και κάηκε από τους μωαμεθανούς στο κέντρο μιας πλατείας των Τρικάλων… Άγιο όχι πολύ γνωστό, είναι αλήθεια. Άγιο που, επιπλέον, όσο ζούσε ήταν ένα είδος ταπεινού αγωγιάτη, που για να βγάλει το ψωμί του πεζοπορούσε αδιάκοπα στα κακοτράχαλα βουνά μας.
Αλλά τί σημασία έχει αυτό; Η μεγαλοσύνη συχνότερα φανερώνεται από τον ταπεινό, παρά από τον μεγάλο και ισχυρό…».
Ο συγγραφεύς Κώστας Σαρδελής στο βιβλίο του ο Άγιος των Σκλάβων, Αθήνα 1991 διασώζει τη διδαχή του αγίου Κοσμά στους Μετσοβίτες για τον άγιο Νικόλαο: «…Έχετε μια μεγάλην ευλογίαν εις τον τόπο σας, αδελφοί μου, είναι ο νεομάρτυς Νικόλαος, ο μετσοβίτης, που εμαρτύρησε επάνω στη φωτιά εις τα Τρίκαλα, αλλά ήτο από εδώ από την χώρα σας.
Ήτο, λοιπόν, από φτωχήν οικογένειαν του Μετσόβου ο Νικόλαος και σε μικρή ηλικία, νέος, επήγεν εις τα Τρίκαλα και έπιασε δουλειά εις τούρκικο αρτοποιείον. Βιάζοντάς τον τον εξισλάμισαν. Αλλά εκείνος ο ευλογημένος γρήγορα ήλθεν εις μετάνοιαν και όταν ήλθεν εδώ εζούσεν ως Χριστιανός Ορθόδοξος.
…Εβασανίσθη αγρίως από τους Αγαρηνούς και τελικώς ερίφθη εις την φωτιάν. Υπέμεινε καρτερικώς το μαρτύριον, γαλήνιος και ησθάνετο την φλόγα ως δρόσον…».
• Η αείμνηστη λαογράφος και συγγραφέας Αγγελική Χατζημιχάλη έγραψε για το νεομάρτυρα Νικόλαο στο βιβλίο της «Οι εν τω Ελληνοσχολείω του Μετσόβου διδάξαντες και διδαχθέντες», Ιωάννινα 1941: «…ο πτωχός Μετσοβίτης Νικόλαος, ο πωλών δαδιά διά να συντηρήται, ο μαρτυρήσαν διά να μην αλλάξη την πίστιν του, θεωρείται ο πολιούχος του Μετσόβου και εορτάζεται πανηγυρικώς την 17ην Μαΐου επέτειον του Μαρτυρίου. Ωραιόταται μεταβυζαντιναί εικόνες αναπαριστώσαι τον Άγιον κοσμούν τας Εκκλησίας του Μετσόβου. Η ακολουθία και το συναξάριον του Νεομάρτυρα Αγίου Νικολάου, έργον του Νικολάου Κύρκου, είναι πλήρης ποιητικής εξάρσεως και λυρικής θρησκευτικής φρασεολογίας…».
Για τις ανθρώπινες ψυχικές μεταπτώσεις του νεομάρτυρος πριν από το μαρτύριο ο αείμνηστος ηπειρώτης λογοτέχνης Τάκης Σιωμόπουλος γράφει: «…θύμα του ίδιου κύματος των καταπιέσεων είναι και ο Νικόλαος ο Μετσοβίτης. Δραματική είναι η φυσιογνωμία του Αγίου Νικολάου… Οι μεταπτώσεις του, όσο απλές κι αν φαίνονται, είναι ωστόσο αρκετά δραματικές και παρουσιάζουν τον ψυχογραφικό πίνακα ενός ανθρώπου, που πορεύεται από την ομιχλώδη ατμόσφαιρα προς το φως. Στην περίπτωση του Νικολάου παρακολουθούμε τη διαλεκτική πορεία μιας ψυχής, που ανακαλύπτει κλιμακωτά τον εαυτό της. Γι’ αυτό και συγκινεί ιδιαίτερα τις αδύνατες, ασθενικές ψυχές μας. Είναι μια μορφή, που ζητάει τον Ευριπίδη της ορθοδοξίας…» («Ηπειρωτικά» Ιωάννινα 1975).
Ο συγγραφέας Ανδρέας Μιχαλόπουλος στο βιβλίο του «Μεγάλες Μορφές», Αθήναι 1976, γράφει για το νεομάρτυρα Νικόλαο: «…ο νεομάρτυς Νικόλαος έδειξε εκείνη την εποχή ότι η ορθόδοξη πίστις δεν ορίζεται ποτέ με όρους που παρέχει η πρόσκλησις για οποιοδήποτε σκοπό, αλλά βγαίνει από τη βιωμένη ενάργεια μέσα στην καρδιά του υπερβατικού. Ο νεομάρτυς άγιος βρίσκεται μέσα στην καρδιά και το πνεύμα των Μετσοβιτών και αντιστοιχεί για τη ζωή τους σαν ένας ευαγγελικός όρος μετανοίας και μεταστροφής στην όλη οικονομία της ιστορίας και της ζωής τους. Την εποχή εκείνη η μαρτυρία του αγίου υπήρξε στοιχείο διδασκαλίας και κατήχησης μιας πνευματοφόρου εμπειρίας του θείου λόγου και της ιστορίας του Βυζαντίου…».
Ο γνωστός συγγραφέας των ηπειρωτών νεομαρτύρων Συμεών Κατσίμπρας γράφει για τον άγιo τα εξής χαρακτηριστικά: «…ένα ηρωικό παλληκάρι ήταν και ο Άγιος Νικόλαος ο εκ μετσόβου. Ζηλωτής και ορμητικός. Ψυχή αγνή και λευκή σαν το χιόνι που σκεπάζει τα ουρανομήκη βουνά της πατρίδος του. Μια ψυχή που δεν του ήταν δυνατόν ν’ αναπνέη το μολυσμένο αέρα της ψευτιάς, γιατί ήταν μαθημένος με το οξυγόνο των κορυφών της Πίνδου… Ο Μετσοβίτης Άγιος έχει τούτο το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Είναι πολύ πρωτότυπος στις σχέσεις του με το Θεό και στο μαρτύριό του».
Γενικά ο εορταζόμενος νεομάρτυς Νικόλαος ο εκ Μετσόβου αποτελεί για τον τραγικό άνθρωπο της εποχής μας, που βαρύνεται από έντονη πνευματική αστάθεια, ισχυρές ψυχικές μεταπτώσεις και δυνατά στοιχεία ενοχής, ένα δυνατό πρότυπο, που δείχνει τον τρόπο υπερβάσεως των ψυχικών αδιεξόδων. Και αυτός είναι η μεγάλη μεταμορφωτική δύναμη της μετάνοιας και η σταθερή σχέση με τον Αναστάντα Ιησού, που είναι η υπέρβαση όλων των αδιεξόδων.
