Η Επανομή και η περιοχή της στην Επανάσταση του 1821
Στην Επανάσταση του 1821, η Επανομή συμμετείχε ενεργά με
πολλούς αγωνιστές, όπως ο Γεώργιος Ιωάννου, ο οποίος ήταν πληρεξούσιος της Χαλκιδικής στην Α΄Εθνοσυνέλευση
Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, ο Χριστόδουλος Θεοδώρου, ο Βασίλειος Αντωνίου, ο
Τριαντάφυλλος Κώστα και ο Αγγελής Λάμπρου. Κι όταν ο Εμμανουήλ Παπάς έδωσε το
σύνθημα για τον ξεσηκωμό της Χαλκιδικής, στον πατριωτικό αγώνα πήρε μέρος
σύσσωμη η Επανομή, ακολουθώντας τον Κωνσταντίνο Δουμπιώτη, μέχρι την Κασσάνδρα.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1820, είχαν έρθει στη
Μακεδονία οι απόστολοι της Φιλικής Εταιρείας Γιάννης Φαρμάκης και Δημήτριος
Ίπατρος και τα φλογερά κηρύγματά τους
βρήκαν αμέσως πρόσφορο έδαφος. Αρχικά, μυήθηκε στο "μυστικό"
σχεδόν όλος ο ανώτατος και κατώτερος κλήρος της Μακεδονίας (μητροπολίτης Σερρών
Χρύσανθος, Κοζάνης Βενιαμίν, Άνθιμος Γρεβενών, Ιερόθεος Αγίου Όρους, επίσκοπος
Αρδαμερίου Ιγνάτιος κτλ), οι σημαντικοί τοπικοί οπλαρχηγοί Γάτσος και
Καρατάσος, καθώς και οι πλούσιοι έμποροι της Θεσσαλονίκης Χρίστος Μενεξές,
Γεώργιος Πάικος, Αντώνιος Παπαχρίστου, Κωνσταντίνος Τάττης, ο δάσκαλος Ιώννης
Σκανδαλίδης, ο Αναστάσιος Μπουδέλης κτλ. Αλλά και στην Χαλκιδική και ιδιαίτερα
στον Πολύγυρο, το κήρυγμα της Φιλικής εταιρείας βρίσκει συμπαραστάτες.
Η Επανομή προσχωρεί στην Επανάσταση
Αρχικά, σύμφωνα με τον λαογράφο Χρήστο Παπαχρήστο οι
Επανομίτες έδειχναν κάποια........
επιφυλακτικότητα, καθώς ήταν μακριά από το αρχηγείο
της εξέγερσης στη Χαλκιδική, η διαμόρφωση του εδάφους, που ήταν πεδινό και
εκτεθειμένο δεν βοηθούσε, αλλά και διότι στην αρχή οι μοναχοί του Αγίου Όρους
ήταν επιφυλακτικοί, παρά την οικονομική βοήθεια και τις άλλες διευκολύνσεις που
παρείχαν προς τους οπλαρχηγούς της Χαλκιδικής.
Εκτός όμως από όλα αυτά, στην επαναστατική κίνηση των
κατοίκων της Επανομής θα έπρεπε να υπάρχει και η συμπαράσταση και συμμετοχή του
Καράμπουρνου, του οποίου η οργάνωση θα κάλυπτε όλη τη νοτιοδυτική πλευρά της
Θεσσαλονίκης και θα έλεγχε καλύτερα τον Θερμαϊκό κόλπο και κατ΄επέκταση την
Επανομή.
 |
| Κατάλογος Μακεδόνων αγωνιστών του 1821, μαζί και Επανομιτών που εντάχθηκαν το 1828 στο στρατό του Καποδίστρια |
Τελικά, η απόφαση για συμμετοχή στον αγώνα πάρθηκε το
1821, όταν πλέον είχε εισέλθει στον αγώνα ολόκληρη η Χαλκιδική και το Άγιο
Όρος, με αρχηγό τον Σερραίο οπλαρχηγό Εμμανουήλ Παπά.
Είχε προηγηθεί η εξέγερση στον Πολύγυρο, όπου οι Έλληνες
κινήθηκαν, καταλαμβάνοντας το διοικητήριο και σκοτώνοντας 14 Τούρκους
στρατιώτες και τον βοεβόδα (διοικητή). Από τον Πολύγυρο η επανάσταση εξαπλώθηκε
στα γύρω χωριά όπως και στα χωριά του Λαγκαδά.
Μετά από αυτό, με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Δουμπιώτη,
120 Επανομίτες οπλισμένοι, μαζί με αγωνιστές από τα Βασιλικά, κατευθύνθηκαν
προς την χερσόνησο της Κασσάνδρας, όπου ήταν το κέντρο των επιχειρήσεων, με
στόχο την περικύκλωση των τουρκικών μονάδων που στάθμευαν στην περιοχή.
Την ήττα ακολουθούν σφαγές
Γρήγορα, οι Έλληνες μαχητές της Ελευθερίας θα βρεθούν σε
δύσκολη θέση, αφενός μεν εξ αιτίας της έλλειψης τροφίμων και πολεμοφοδίων,
κυρίως όμως εξ αιτίας της μεγάλης στρατιάς από 14.000 άνδρες που εξεστράτευσε
εναντίον τους με επικεφαλής τον Αβδούλ Αμπούδ, που είχε οριστεί από την Πύλη
αρχιστράτηγος των Τούρκων στην Μακεδονία.
Στις 15 Οκτωβρίου ο Αμπούδ με 3000 άνδρες επιτέθηκε κατά
της Κασσάνδρας που την υπερασπίζονται μόνο 450 άνδρες. Η πρώτη αυτή επίθεση θα
συντριβεί με μεγάλες Τουρκικές απώλειες. Στη δεύτερη όμως επίθεση, στις 30
Οκτωβρίου θα διασπάσει τις αραιές γραμμές των Ελλήνων υπερασπιστών. Η Κασσάνδρα
θα πέσει στα χέρια των Τούρκων και θα επακολουθήσουν σφαγές Χριστιανών και
καταστροφές των περιουσιών τους σε ολόκληρη τη Μακεδονία, σε ένα όργιο αίματος
και λεηλασίας.
Καίγονται Επανομή και Μεσημέρι
Εκείνο ακριβώς το διάστημα, μια Τουρκική φάλαγγα, κατέκαψε
τα χωριά Επανομή και Μεσημέρι. Τότε κάηκε και η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου μαζί
με όλο το χωριό. Η εκκλησία ξαναχτίστηκε το 1835. Όσοι από τους κατοίκους, που
κυρίως ήταν γυναικόπαιδα, πρόλαβαν και έφυγαν έγκαιρα, σώθηκαν. Εκείνοι όμως
που έμειναν στο χωριό, κάηκαν και σφάχτηκαν στην πλατεία κατά τον πιο άγριο
τρόπο, όπως ακριβώς έγινε και στα χωριά της Χαλκιδικής
Οι Επανομίτες που είχαν σωθεί, διασκορπίστηκαν μαζί με
τους άλλους Χαλκιδικιώτες στα νησιά Σκόπελο και Σκιάθο και άλλοι προς τα Άγραφα
ή τη Φλώρινα και την Καστοριά.
 |
| Ο τόπος καταγωγής "Απανομή", αναφέρεται δίπλα στο όνομα ενός από τους αγωνιστές της Επανάστασης του 1821 |
Κάποιοι από τους Επανομίτες αγωνιστές του 1821,
ενσωματώθηκαν το 1828 στο στρατό του Καποδίστρια, στελεχώνοντας την 7η
εκατονταρχία της 7ης χιλιαρχίας, επικεφαλής της οποίας ήταν ο αγωνιστής του
1821 από τη Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής,
Αθανάσιος Σαραφιανός
Δειλά-δειλά, άρχισαν να επιστρέφουν στην Επανομή οι
καταδιωκόμενοι μετά το 1825, με την αμνηστία που έδωσε ο βαλης της Θεσσαλονίκης
Μεχμετ-Πασάς, αλλά και εξαιτίας του Οσμάν αγά και της αδυναμίας που είχε στη
γυναίκα του Εμινέ Χανούμ που ήταν κρυπροχριστιανή.
Τελικά, οι περισσότεροι Επανομίτες επέστρεψαν στο χωριό
τους μετά το θάνατο, στα 1839, του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, όταν έγινε σουλτάνος ο
Μετζίτ Α΄ που ήταν πιο διαλλακτικός και με φιρμάνι είχε δώσει γενική αμνηστία,
επιτρέποντας την ελεύθερη επιστροφή στα σπίτια τους όλων των κατά καιρούς
φυγάδων.
Η πρώτη απογραφή
Η πρώτη απογραφή
μετά την επανάσταση, βρίσκει την Επανομή με 115 ζευγάρια (ανδρόγυνα)
χριστιανούς και 26 ½ ζευγάρια μουσουλμάνους. Το 1862, η Επανομή αριθμούσε 183
σπίτια (όλοι χριστιανοί) ενώ το 1887 500 σπίτια. Το 1900 σε Τούρκικους
φορολογικούς καταλόγους αναφέρεται σαν Απανομή. Το 1909 είχε 3000 κάτοικους,
ενώ το 1918, η Επανομή αποσπάσθηκε διοικητικά από την Καλαμαριά και από το 1926
αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα.
(Σπύρος Κουζινόπουλος)
